Bệnh Phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) là gì?
Bệnh Phổi tắc nghẽn mãn tính (Tên tiếng Anh là Chronic Obstructive Pulmonary Disease – COPD) là tình trạng viêm niêm mạc đường thở mãn tính gây giảm chức năng thông khí ở phổi. COPD là bệnh hô hấp gây hạn chế luồng khí thở và các vấn đề hô hấp như ho, thở khò khè, khó thở, tức ngực, tắc đàm và mệt mỏi.
Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính được chia làm hai dạng, bao gồm:
– Khí phế thũng: Là tình trạng các túi khí (phế nang) trong phổi bị tổn thương. Thông thường, khi bạn hít vào, không khí sẽ tràn đầy các túi khí này làm nó phồng lên; khi thở ra, các túi này xẹp xuống và đẩy không khí thoát ra ngoài. Khi các phế nang bị tổn thương, nó sẽ giảm đàn hồi. Phế nang không co giãn sẽ khiến không khí không thể đẩy hết ra hoàn toàn mà mắc kẹt trong phế nang – tình trạng này gọi là bẫy khí.
– Viêm phế quản mạn tính: Là tình trạng viêm mạn tính của phế quản (đường dẫn khí) khiến phế quản sưng, hẹp lại và giới hạn luồng thông khí, tạo điều kiện cho đàm tích tụ gây khó thở.
Hầu hết những người bị COPD đều có cả hai tình trạng phế nang không co giãn và hẹp đường dẫn khí, tuy nhiên mức độ nghiêm trọng của mỗi tình trạng này khác nhau ở mỗi người.
Nguyên nhân mắc bệnh COPD
Các nguyên nhân gây ra bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là:
– Khói thuốc lá: Là nguyên nhân phổ biến nhất gây COPD. Ở các nước phát triển hút thuốc lá là nguyên nhân gây ra hơn 70% số ca COPD. Ở các nước đang phát triển, hút thuốc lá chiếm 30-40% ca COPD.
– Ô nhiễm không khí: Ở các nước đang phát triển, ô nhiễm không khí là nguyên nhân chính.
– Thiếu hụt alpha-1 antitrypsin (ATT): Đây là một tình trạng di truyền hiếm gặp cũng có thể gây bệnh COPD.
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính đợt cấp do tiếp xúc bụi nghề nghiệp xảy ra ở khoảng 10% các trường hợp. Thợ mỏ, công nhân xây dựng, thợ dệt, công nhân làm việc tại các xưởng luyện kim, nông dân là những người thường xuyên tiếp xúc với các yếu tố kích thích phế quản dẫn tới nguy cơ cao mắc bệnh. Các yếu tố gây bệnh bao gồm: khí độc, xi măng, các sản phẩm than đá, bụi silic và các chất kích thích sử dụng trong nông nghiệp.
Đợt cấp COPD là tình trạng biến đổi cấp tính của triệu chứng hô hấp từ giai đoạn ổn định của bệnh trở nên xấu đột ngột vượt quá những dao động hàng ngày, đòi hỏi phải thay đổi điều trị thường quy của bệnh nhân COPD.
Các yếu tố khác như nhiễm độc không khí không phải là nguyên nhân trực tiếp, tuy nhiên cũng có thể ảnh hưởng tới sự phát triển bệnh bao gồm: Chứa yếu tố làm bệnh nặng lên về lâu dài và tăng nguy cơ tử vong ở những người suy hô hấp nặng.
Các đối tượng có nguy cơ bị bệnh COPD
COPD là bệnh rất phổ biến trong nhóm bệnh hô hấp mạn tính – nhóm nguyên nhân gây tử vong đứng thứ ba trên toàn thế giới.
Các đối tượng sau có nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cao hơn:
– Người trên 40 tuổi.
– Người hút thuốc lá, thuốc lào, xì gà, thuốc lá điện tử…
– Người làm việc trong môi trường tiếp xúc với bụi vô cơ và hữu cơ, khói, hơi, khí độc như: bụi và khói cadmium, hạt và bụi bột, bụi silica, khói hàn, isocyanates, bụi than…
– Người tiếp xúc bụi khói do đốt cháy nguyên liệu sinh khối hoặc than để sưởi ấm, nấu nướng.
– Người bị hen suyễn (hen phế quản), viêm phế quản co thắt.
– Các bệnh ảnh hưởng đến phổi ở bào thai hoặc trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
– Các bệnh như HIV, bệnh lao có thể làm tăng nguy cơ.
Triệu chứng của bệnh COPD
Triệu chứng thường gặp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là:
– Ho thường triệu chứng đầu tiên, ban đầu ho ngắt quãng, bệnh nặng gây ho liên tục, ho hàng ngày. Ho có nhiều đàm, nhất là buổi sáng.
– Khó thở, ban đầu khó thở khi gắng sức, bệnh nặng gây khó thở cả trong hoạt động hàng ngày và khi nghỉ ngơi.
– Thở khò khè.
– Tức ngực, cảm giác có sức ép ở ngực, khó thở sâu hoặc đau khi thở.
– Mệt mỏi do giảm lượng oxy trong máu.
Bệnh COPD nặng có thể gây giảm cân không giải thích được, sưng mắt cá chân, bàn chân và cẳng chân, chán ăn, rối loạn lo âu, trầm cảm.
COPD khiến phổi bị suy yếu, vì vậy người bị COPD dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp như cảm cúm, cảm lạnh, covid-19, viêm phổi.
Không phải ai bị COPD cũng có tất cả các triệu chứng trên. Và không phải ai có các triệu chứng trên cũng kết luận bị COPD, vì nó có thể giống với triệu chứng của một số bệnh khác, ví dụ suy tim, hen suyễn hoặc viêm phế quản co thắt.
Chuẩn đoán bệnh COPD
Bệnh được chẩn đoán chủ yếu dựa trên những người ở độ tuổi ngoài 40, có tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào hoặc tiếp xúc khói bụi kéo dài. Kết quả chẩn đoán được xác định khi thấy có rối loạn thông khí tắc nghẽn cố định.
Đo chức năng hô hấp (đo hô hấp ký) là xét nghiệm cho phép kiểm tra và phát hiện mức độ nặng của bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD. Xét nghiệm này cho biết thông tin chính xác về lưu lượng không khí lưu thông trong phế quản và trong phổi. Đây là thăm dò khá đơn giản và hầu như không gây đau đớn, khó chịu hay tai biến cho bệnh nhân.
Hô hấp ký là xét nghiệm cần thiết để:
- Chẩn đoán xác định COPD và phân biệt bệnh với các bệnh phổi khác như hen phế quản;
- Đánh giá sớm mức độ tắc nghẽn phế quản;
- Theo dõi tiến triển của bệnh;
- Lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp.
Ngoài đo chức năng hô hấp đơn thuần, những thăm dò chức năng phổi hữu ích trong đánh giá bệnh bao gồm: Đo dung tích toàn phổi, đo thể tích khí cặn, khuếch tán khí qua màng phế nang mao mạch (DLCO).
Cách điều trị bệnh COPD
Nếu bạn được chẩn đoán mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, tùy vào tình trạng bệnh mà bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho bạn.
Việc điều trị COPD có thể bao gồm các biện pháp sau:
- Thay đổi lối sống: Bỏ hút thuốc, ngừng tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ, tập các bài tăng cường chức năng phổi, tiêm vaccine phòng bệnh cúm, phế cầu, Covid-19.
- Sử dụng thuốc: Nền tảng điều trị là thuốc giãn phế quản, hoặc có thể kết hợp thêm steroid để giảm viêm đường thở trong trường hợp cần thiết.
- Liệu pháp oxy (ống thông, mặt nạ hoặc đặt ống nội khí quản): Để cung cấp oxy cho cơ thể, được thực hiện tại nhà hoặc trong bệnh viện.
- Phẫu thuật: Được thực hiện trong một số trường hợp COPD nghiêm trọng không cải thiện sau khi dùng thuốc.
- Ghép phổi: Là biện pháp sau cùng để cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ cho người mắc bệnh COPD.
Hiện nay, chưa có biện pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh COPD. Tuy nhiên, thay đổi lối sống và áp dụng các phương pháp điều trị có thể giúp người bệnh COPD cảm thấy tốt hơn, năng động hơn và làm chậm sự tiến triển của bệnh.
Cách phòng ngừa bệnh COPD
- Không hút thuốc lá và tránh khói thuốc thụ động. Nếu bạn đang hút thuốc, hãy bỏ thuốc. Nếu việc cai thuốc quá khó khăn với bạn, hãy nhờ gia đình bạn bè giúp đỡ, hoặc liên hệ các cơ sở hỗ trợ cai thuốc lá.
- Tránh ô nhiễm không khí ngoài trời, khói, bụi, hóa chất.
- Hạn chế phơi nhiễm nghề nghiệp, có dụng cụ bảo hộ lao động thích hợp.
- Hạn chế ô nhiễm không khí trong nhà bằng cách dọn dẹp nhà cửa và vật dụng thường xuyên, hạn chế các hoạt động gây ô nhiễm.
- Có chế độ ăn uống, sinh hoạt và vận động lành mạnh để tăng cường sức đề kháng.
- Khám sức khỏe tổng quát định kỳ.
