Bệnh trào ngược dạ dày thực quản là gì?
Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (có tên khoa học là Gastroesophageal Reflux Disease – GERD), còn được gọi là trào ngược axit hoặc ợ nóng, là bệnh tiêu hoá mãn tính. Bệnh xảy ra khi axit trong dạ dày tràn ngược (trào ngược) lên thực quản (ống dẫn thức ăn).
Tình trạng trào ngược axít này gây kích ứng và đôi khi có thể làm tổn thương lớp niêm mạc thực quản. Axit dạ dày cũng có thể tiếp xúc với dây thanh hoặc thậm chí tràn ngược vào phổi.
GERD là một bệnh lý về đường tiêu hóa rất phổ biến tại Việt Nam. Ở người bình thường, sau khi thức ăn được đưa vào miệng và xuống đến thực quản, các cơ thắt thực quản giãn ra để cho thức ăn cùng các chất lỏng đi vào dạ dày rồi lại đóng lại.
Tuy nhiên, người bị trào ngược dạ dày sẽ gặp tình trạng axit từ dạ dày trào ngược lên phần thực quản (đây là phần ống nối từ miệng đến dạ dày), khiến cho lớp niêm mạc thực quản bị kích thích và gây ra nhiều triệu chứng khó chịu.
Đối tượng nào dễ mắc bệnh trào ngược dạ dày (GERD)
Tất cả các độ tuổi từ trẻ sơ sinh, người lớn và người già đều có thể mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản. Tuy nhiên có một vài nhóm đối tượng nằm trong diện nguy cơ cao có thể mắc bệnh như:
- Người bị béo phì, thừa cân làm tăng áp lực lên bụng.
- Phụ nữ mang thai ở những tháng cuối của thai kỳ.
- Người bệnh đang dùng một số loại thuốc như: thuốc hen suyễn, thuốc giảm đau nhóm NSAIDs, thuốc an thần, chống trầm cảm, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc kháng histamin,…
- Người đang bị thoát vị cơ hoành, xơ cứng bì, liệt dạ dày.
- Những người có thói quen hút thuốc lá hoặc sống trong môi trường nhiều khói thuốc lá. Khi khói thuốc vào cơ thể qua đường thực quản xuống dạ dày gây kích ứng niêm mạc dạ dày.
- Người trẻ thường xuyên căng thẳng, mệt mỏi.
- Những người có chế độ ăn uống và lối sống không lành mạnh như: ăn nhiều đồ dầu mỡ, cay nóng, chua, thức khuya, lười vận động…
Ở trẻ sơ sinh có thể gặp một số yếu tố bẩm sinh gây khò khè, nôn trớ, khó nuốt. Hầu hết các triệu chứng trên sẽ giảm hoặc biến mất hoàn toàn sau khi trẻ lớn lên. Tuy nhiên đối với những trẻ thường xuyên gặp tình trạng này thì cần đưa trẻ tới bác sĩ để được thăm khám và can thiệp kịp thời.
Triệu chứng bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Thường khi bị trào ngược dạ dày thực quản, bệnh nhân thường có các dấu hiệu điển hình như:
- Nôn và có cảm giác buồn nôn: Người bệnh dễ bị nôn và có cảm giác buồn nôn sau khi ăn quá no hoặc nằm ngay sau khi ăn. Khi đi tàu xe, ốm nghén hay dùng một số loại thuốc cũng dễ bị nôn hơn.
- Ợ hơi, ợ chua và ợ nóng:Thường xảy ra cùng lúc và tăng lên sau khi ăn no, uống nước, khi ngủ hoặc khi đang trướng bụng, khó tiêu.
- Cảm giác đau tức ở ngực: Người bệnh thường có cảm giác bị bóp nghẹt, đau thắt ở ngực lan ra sau lưng và cánh tay. Triệu chứng này thường bị nhầm lẫn với các bệnh lý về tim mạch.
- Nuốt nghẹn ở cổ: Khi bị trào ngược với tần suất lớn dễ gây sưng tấy, phù nề niêm mạc thực quản. Do đó khiến không gian trong cổ họng bị thu hẹp khiến bệnh nhân có cảm giác khó nuốt và vướng nghẹn ở cổ.
- Ho nhiều và khàn giọng.
- Đắng miệng, ăn không ngon: Người bệnh có cảm giác đắng miệng là do khi dịch vị trào lên thường đi kèm với dịch mật. Đây là biểu hiện của rối loạn thần kinh dạ dày, van môn vị mở quá mức và dịch mật trào ra.
- Phản xạ tiết nhiều nước bọt: Miệng khi gặp acid dạ dày sẽ tự động tiết nhiều nước bọt để trung hòa lượng acid dịch vị.
Ngoài ra trào ngược dạ dày thực quản vào ban đêm có thể dẫn đến ho mãn tính, viêm thanh quản, gián đoạn giấc ngủ và bệnh hen suyễn mới hoặc xấu đi.
Nguyên nhân dẫn đến bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Các nguyên nhân gây hội chứng trào ngược dạ dày thực quản thường được chia theo 2 nhóm cơ chế sau:
- Suy giảm chức năng co thắt thực quản dưới do tác dụng phụ của một số hoạt chất thuốc glucagon, aspirin, ibuprofen,…; thường xuyên dùng chất kích thích như cà phê, rượu bia, thuốc lá,…; bệnh lý xơ hoá, nhiễm trùng thực quản, cơ vòng suy yếu, thoát vị hoành,…
- Dư thừa axit dạ dày do bệnh lý dạ dày (viêm loét, ung thư, hẹp hang môn vị,…); thói quen ăn uống kém lành mạnh (đồ ăn nhanh, nhiều dầu mỡ, chiên xào, nước ngọt có ga, thực phẩm gây đầy bụng, khó tiêu,…); thói quen ăn quá nhanh và nhiều thức ăn trong thời gian ngắn khiến dạ dày bị quá tải;…
Ngoài ra còn một số nguyên nhân khác như:
- Tình trạng thừa cân quá mức gây chèn ép và gia tăng áp lực lên vùng bụng đặc biệt là dạ dày.
- Phụ nữ mang thai: kích thước em bé phát triển tác động lên dạ dày.
- Cơ thể căng thẳng hoặc stress trong thời gian dài ảnh hưởng đến hệ thần kinh phó cảm gây trào ngược,…
Biến chứng của trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Trào ngược dạ dày, cũng giống như các bất thường khác về sức khỏe, nếu diễn tiến trong thời gian dài mà không được điều trị đúng cách sẽ gây ra nhiều biến chứng, thậm chí là nguy hiểm đến tính mạng.
Trào ngược dạ dày kéo dài có thể trở thành nguyên nhân gây ra bệnh lý tiêu hóa nguy hiểm như viêm thực quản, loét thực quản, hẹp thực quản, thực quản Barrett và đáng sợ hơn là ung thư biểu mô tuyến thực quản.
- Viêm thực quản là biến chứng phổ biến thường gặp ở 50% bệnh nhân trào ngược dạ dày. Được chẩn đoán qua nội soi dạ dày thực quản, bệnh nhân có thể có triệu chứng tương tự trào ngược dạ dày như: ợ nóng, ợ trớ, nghẹn, khó nuốt, tăng tiết nước bọt, đau ngực ….
- Hẹp thực quản có một số biểu hiện như đau ngực, khó nuốt, vướng nghẹn vùng cổ…Trào ngược là một trong những nguyên nhân chính gây ra hẹp thực quản. Trong quá trình trào ngược, acid từ dạ dày trào lên thực quản sẽ ăn mòn lớp niêm mạc dẫn đến viêm thực quản.
Trào ngược kéo dài và với tần suất cao sẽ khiến thực quản bị những tổn thương không thể phục hồi, hình thành nên các mô sẹo gây hẹp bên trong thực quản. Nếu không được điều trị đúng cách, hẹp thực quản sẽ kéo theo nhiều biến chứng nguy hiểm phía sau, cụ thể là thực quản Barrett.
- Biến chứng thực quản Barrett chỉ xảy ra ở 8-15% bệnh nhân trào ngược dạ dày thực quản kéo dài, nhưng lại là một biến chứng cực kỳ nguy hiểm và không có dấu hiệu đặc biệt nào ngoài các triệu chứng trào ngược thông thường.
Nếu nghi ngờ bệnh nhân bị thực quản Barrett, bác sĩ sẽ chỉ định nội soi và sinh thiết tế bào để có chẩn đoán chính xác. Người bị biến chứng thực quản Barrett cần được điều trị và theo dõi chặt chẽ bởi đây là một biến chứng có nguy cơ phát triển thành ung thư biểu mô tuyến thực quản – dù rủi ro là khá thấp thì việc phòng bệnh và điều trị sớm vẫn là điều cần thiết.
- Ung thư biểu mô tuyến thực quản thường gặp ở những bệnh nhân trên 50 tuổi và có khả năng gây tử vong cao. Ở giai đoạn đầu, bệnh không có triệu chứng cụ thể rõ ràng. Khi đến giai đoạn phát triển, có thể xuất hiện đau ở xương ức sau, khàn tiếng, sụt cân nhanh bất thường, nuốt nghẹn…
Chính vì biến chứng nguy hiểm này mà các bệnh nhân trào ngược dạ dày được khuyến cáo nên thăm khám với các chuyên gia về tiêu hóa để kiểm soát bệnh lý, có phương pháp điều trị sớm và không tạo cơ hội cho bệnh tiến triển phức tạp hơn.
Cách phòng ngừa trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Trong cuộc sống hàng ngày cần:
– Lựa chọn thực phẩm có tính kiềm, có khả năng trung hòa axit: thực phẩm từ tinh bột như bánh mì hay bột yến mạch, hay đạm dễ tiêu… vì các thực phẩm này giúp tránh sự bào mòn lớp nhầy trong dạ dày của axit, hạn chế các nhịp cơ thắt thực quản có axit trào lên.
– Hạn chế thực phẩm kích thích tăng tiết axit hay kích thích cơ thắt dưới thực quản: hoa quả, hàm lượng axit cao (chanh, cam, dứa…), nước có ga, thức ăn cay, nóng, chocolate…
– Cần kiêng rượu bia, cà phê, thuốc lá. Không mặc quần áo quá chật, không ăn quá no, không ăn muộn vào buổi tối, không cúi quá lâu, không nằm trong 2 giờ sau khi ăn, không uống quá nhiều nước trong khi ăn. Ngủ nằm đầu cao 15cm so với chân.
– Giảm cân nếu thừa cân, béo phì.
Điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
5.1. Chuẩn bị trước khi gặp bác sĩ
Nếu nghi ngờ có triệu chứng trào ngược axit dạ dày, hãy đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám. Do thời gian khám thường ngắn và có thể có nhiều thắc mắc, nên bệnh nhân cần chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi đến.
Dưới đây là một vài thông tin bệnh nhân nên chuẩn bị trước khi đi khám:
- Khi đặt lịch hẹn khám, cần hỏi rõ liệu có cần nhịn ăn trước khi khám hay dừng bất kỳ loại thuốc nào đang dùng không hoặc có bất cứ yêu cầu chuẩn bị đặc biệt nào khác không.
- Ghi chép lại mọi triệu chứng đang trải qua, kể cả những vấn đề có vẻ không liên quan đến tình trạng sức khỏe hiện tại.
- Lập danh sách các thông tin quan trọng về bản thân như các yếu tố gây căng thẳng hay thay đổi gần đây trong cuộc sống.
- Ghi lại danh sách tất cả các loại thuốc, vitamin hoặc thuốc bổ đang dùng.
- Xem xét việc đi cùng một người thân hoặc bạn bè. Điều này có thể hỗ trợ bệnh nhân trong việc ghi nhớ và xử lý thông tin trong suốt cuộc khám, để không bỏ sót chi tiết quan trọng nào.
- Chuẩn bị sẵn sàng một danh sách các câu hỏi để hỏi bác sĩ trong buổi khám.
5.2. Chẩn đoán
Để chẩn đoán chứng trào ngược axit dạ dày cần dựa vào:
- Triệu chứng: Bác sĩ có thể chẩn đoán trào ngược axit dạ dày dựa trên các cơn ợ nóng thường xuyên và các triệu chứng liên quan khác.
- Xét nghiệm theo dõi lượng axit trong thực quản: Đo pH thực quản bằng đầu dò, sử dụng một thiết bị để theo dõi lượng axit trong 24 giờ. Thiết bị này xác định thời điểm và thời gian axit dạ dày trào lên thực quản trong ngày.
Một loại thiết bị là ống mỏng và dễ uốn, được luồn từ mũi xuống thực quản và kết nối với một máy tính nhỏ đeo trên hông hoặc vai. Một loại khác là một kẹp nhỏ được đặt trong thực quản trong quá trình nội soi, với đầu dò truyền thông tin tới một máy tính nhỏ đeo bên người.
Sau khoảng hai ngày, đầu dò tự rơi ra ngoài theo phân. Bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân ngưng thuốc điều trị trào ngược axit trước khi thực hiện xét nghiệm này.
Nếu mắc trào ngược axit dạ dày và sắp phẫu thuật, bệnh nhân có thể cần thực hiện thêm các xét nghiệm sau:
- Chụp X-quang đường tiêu hóa phần trên: Còn gọi là chụp X-quang có uống bari. Trong xét nghiệm này, người bệnh sẽ uống một dung dịch màu trắng để phủ lên lớp niêm mạc bên trong đường tiêu hóa.
Sau đó, X-quang sẽ được chụp để quan sát phần trên của đường tiêu hóa. Lớp phủ màu trắng này giúp bác sĩ nhìn rõ hơn hình ảnh của thực quản, dạ dày và phần trên của ruột non (tá tràng).
- Nội soi thực quản (sử dụng một ống mềm dễ uốn để quan sát thực quản): Nội soi thực quản là phương pháp kiểm tra trực tiếp bên trong thực quản và dạ dày.
Trong quá trình này, bác sĩ sẽ luồn một ống mỏng, mềm, dễ uốn có gắn đèn và camera qua cổ họng. Nội soi cũng có thể được sử dụng để lấy mẫu sinh thiết cho các xét nghiệm chuyên sâu. Phương pháp này rất hữu ích trong việc phát hiện các biến chứng như thực quản Barrett.
- Xét nghiệm đo cử động thực quản (đo áp lực thực quản): Xét nghiệm này đánh giá sự cử động và áp lực bên trong thực quản. Để thực hiện, một ống thông được đặt từ mũi xuống thực quản.
5.3. Điều trị bệnh
5.3.1. Thuốc không kê đơn
Điều trị ợ nóng và các triệu chứng khác của trào ngược axit dạ dày thường bắt đầu bằng việc sử dụng các loại thuốc không cần kê đơn để kiểm soát axit. Nếu sau vài tuần sử dụng thuốc mà triệu chứng không cải thiện, bác sĩ có thể đề xuất các phương pháp điều trị khác, bao gồm thuốc kê đơn hoặc phẫu thuật.
Điều trị ban đầu để kiểm soát ợ nóng bằng các loại thuốc không kê đơn sau đây:
- Thuốc trung hòa axit: Giúp giảm triệu chứng nhanh chóng, nhưng không chữa lành được phần thực quản bị viêm do axit dạ dày. Sử dụng quá nhiều có thể gây tác dụng phụ như tiêu chảy hoặc táo bón.
- Thuốc giảm sản xuất axit: Tác dụng không nhanh như thuốc trung hòa axit, nhưng giúp giảm triệu chứng đáng kể và có thể giảm sự tạo thành axit lên đến 12 giờ.
- Thuốc ngăn chặn axit và làm lành thực quản: Mạnh hơn các thuốc giảm sản xuất axit, giúp phục hồi tổn thương ở thực quản.
Hãy liên hệ với bác sĩ nếu bệnh nhân cần dùng những loại thuốc trên từ 2-3 tuần hoặc nếu triệu chứng không thuyên giảm.
5.3.2. Các thuốc được kê đơn
Khi đi khám bệnh, bác sĩ có thể kê đơn các thuốc sau:
- Thuốc kháng thụ thể H2 (Anti H2)
- Thuốc ức chế bơm proton (PPI)
Nhìn chung, các loại thuốc này hấp thu tốt và có hiệu quả, nhưng sử dụng lâu dài có thể làm tăng nguy cơ gãy xương và thiếu hụt vitamin B12.
Thuốc tăng cường cơ vòng dưới thực quản: Loại thuốc này có thể giảm tần suất giãn cơ vòng dưới thực quản, giúp giảm hiện tượng trào ngược axit dạ dày – thực quản. Mặc dù có hiệu quả kém hơn so với thuốc chẹn bơm proton, nhưng thuốc này có thể được sử dụng trong trường hợp bệnh nặng.
Tuy nhiên, các loại thuốc này có thể gây ra các tác dụng phụ đáng kể, thường gặp nhất là mệt mỏi hoặc lú lẫn.
Đôi khi, các loại thuốc điều trị trào ngược axit dạ dày – thực quản được kết hợp với nhau để tăng hiệu quả điều trị.
5.3.3. Phẫu thuật
Phẫu thuật và các phương pháp điều trị khác có thể được xem xét nếu điều trị bằng thuốc không thành công.
Thông thường, chứng trào ngược axit dạ dày – thực quản có thể được kiểm soát bằng thuốc. Tuy nhiên, nếu thuốc không có hiệu quả hoặc bệnh nhân muốn tránh sử dụng thuốc lâu dài, bác sĩ có thể đề xuất các phương pháp điều trị xâm lấn hơn, như:
- Phẫu thuật gia cố cơ vòng thực quản dưới: Phẫu thuật này giúp siết chặt cơ vòng dưới thực quản để ngăn chặn trào ngược, bằng cách quấn phần đầu của dạ dày xung quanh phần cuối thực quản. Thường được thực hiện qua nội soi, bác sĩ sẽ tạo ra 3 hoặc 4 lỗ nhỏ trên bụng và đưa các dụng cụ phẫu thuật vào, bao gồm một ống mềm với camera nhỏ.
- Phẫu thuật siết chặt cơ vòng dưới thực quản – Linx: Linx là một vòng chứa các hạt nam châm titan nhỏ, được đặt xung quanh chỗ nối giữa thực quản và dạ dày. Lực hút từ nam châm đủ mạnh để ngăn thức ăn trào ngược lên thực quản và đủ lỏng để thức ăn di chuyển từ thực quản xuống dạ dày. Vòng Linx có thể được đặt qua phẫu thuật xâm lấn tối thiểu. Thiết bị này đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cấp phép và các nghiên cứu ban đầu cho thấy kết quả khả quan.
Lưu ý rằng hiện nay việc điều trị trào ngược thực quản không quá phức tạp, vì vậy mọi người chỉ cần liên hệ với bác sĩ chuyên khoa và tuân thủ theo phác đồ điều trị được đưa ra.
